Zbiorowa mogiła więźniów Zamku Lubelskiego na Rurach

Pomnik wzniesiono w miejscu straceń 500 więźniów Zamku Lubelskiego, których rozstrzelano w pięciu egzekucjach od 29 VI do 15 VIII 1940 r. Były one realizacją Akcji A-B (Ausserordentliche-Befriedungsaktion) mającej na celu wyniszczenie polskiej inteligencji. W czerwcu 1940 r. niemal we wszystkich miejscowościach rozpoczęto masowe aresztowania działaczy organizacji społeczno-politycznych, nauczycieli, księży, adwokatów, sędziów i urzędników. Większość osadzono w Zamku Lubelskim, niewielu zwolniono pozostałych skazano na śmierć. Pierwsza egzekucja odbyła się 29 czerwca 1940 r., rozstrzelano wówczas co najmniej 34 osoby, których nazwiska są znane dzięki wykazowi wysłanemu potajemnie z więzienia. Druga egzekucja nastąpiła 3 lipca 1940 r., rozstrzelano więźniów przywiezionych 4 samochodami. Data następnych egzekucji nie jest znana, zapewne wówczas rozstrzelano więźniów z 5, a następnie z 4 samochodów. Ostatniej egzekucji dokonano 15 sierpnia na osobach z 5 lub 6 samochodów. Więźniowie przywożeni byli nocą, od samochodów pędzono ich powiązanych piątkami, przeważnie ze związanymi rękami i zawiązanymi oczami. Rozstrzeliwani byli nad rowami z broni automatycznej. Miejska Komisja Badań Zbrodni Hitlerowskich działająca od 4 do 11 X 1945 r. odkryła 2 m głębokości i 17 długości rowów. Ułożenie zwłok wskazywało, że niektóre z ofiar żyły przed zasypaniem. Ilość zamordowanych ustalono na 450-500 osób. Większość z nich nie została zidentyfikowana, siedem ciał rozpoznała rodzina i pochowała na cmentarzu. Wśród rozstrzelanych w pierwszej egzekucji był sędzia Sądu Apelacyjnego w Lublinie Stefan Lelek, współorganizator lubelskiego okręgu SZP oraz ZWZ, jego córka Halina – studentka, Celina Iwanowska – działaczka harcerska, szef łączności w komendzie okręgu ZWZ oraz dr Tadeusz Eysmontt – współzałożyciel komendy Związku Orła Białego. Miejsce egzekucji upamiętniono już w 1940 r. kwiatami i tabliczką z Orłem Białym i napisem „Cześć Bohaterom”. Po wojnie postawiono krzyż, a następnie pomnik. Obecny jest już drugim. Odsłonięty został 23 IX 1984 r., w czasie zjazdu członków Klubu Byłych Więźniów Politycznych Zamku Lubelskiego.
W latach 2017-2018 wykonany został remont ze środków Miasta Lublin i Wojewody Lubelskiego.

W czasie 2 wojny światowej w tym miejscu (wtedy wąwozem, leżącym kawałek od miasta) Niemcy rozstrzeliwali więźniów lubelskiego zamku. Było to miejsce ciche i odludne, okupantom wydawało się, że sprawę uda się utrzymać w tajemnicy. Jednak Polacy odkryli przeznaczenie tego miejsca i po 44 roku zostało ono pomnikiem pamięci narodowej. Z czasem wystawiono pomnik, na którym widnieją nazwiska ofiar. W czasach komunizmu odbywały się tu ślubowania zuchów i harcerzy.

Mogiła rozstrzelanych przez Niemców więźniów Zamku Lubelskiego

Po rewitalizacji teren miły dla oka.

Miejsce pamięci trochę zapomniane i zaniedbane